3.1.3.

İSMAYIL Kazımov

MÜNDƏRİCAT

İXTİSARLAR

GİRİŞ

I FƏSİL. AXISQA TÜRKLƏRİNİN DİL VƏ ETNİK TARİXİNƏ BİR NƏZƏR

1.1. Axısqa türklərinin etnik tarixinə dair

1.2. Müxtəlif türk tayfalarının Axısqa toponimlərində ini’kası

1.3 Axısqa türklərinin mənşəyinə dair

1.4. Dilin keşiyində, müxtəlif dillərin əhatəsində. Dil xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə dair

II FƏSİL. FONETİKA

2.1. Fonemlər sistemi

2.1.1.Abruptiv fonemlər

2.1.2. Tayfa dilinin qalıqları

2.2. Ahəng qanunu

2.3. Fonetik hadisələr

III FƏSİL. LEKSİKA

3.1. Əsas leksik fond

3.1.1. Əkinçilik leksikası

3.1.2. Kənd təsərrüfatı və bostançılıq leksikası

3.1.3. Heyvandarlıq leksikası

3.1.4. Məişət leksikası

3.1.5. Mərasimlərlə (toy mərasimi) bağlı leksika

3.1.6. Xalq musiqi alətlərinin və oyunların adları

3.1.7. Bə'zi bəzək (taxıncaq) adlarının leksik-semantik xüsusiyyətləri

3.2. Alınma leksika

3.3. Terminoloji leksika

3.3.1. İnsanın bədən üzvlərinin adları

3.3.2. Ay, gün, həftə və astronomik adlar

3.3.3. Xalq təbabəti terminləri

3.3.4.Heyvan adları (Zooloji terminlər)

3.4. Regional tə'sirlər, kənara çıxmalar

3.5. «Dədə Qorqud» və Axısqa dil uyğunluqları

3.6. Türk və Azərbaycan ədəbi dilləri ilə ortaq olan sözlər

3.7. Dilin şivələri

3.8. Gürcü substratları

3.9. Gürcü dilində Axısqa türklərinin dilinin elementləri

3.10. Onomastik leksika

3.10.1. Antroponimlər

3.10.2. Toponimlər

3.11. Sözün semantik strukturu: əsas semantik proseslər

3.12. Frazeoloji vahidlər

IV FƏSİL. MORFOLOGİYA

4.1. Sözün morfoloji quru-luşu

4.2. Nitq hissələri

4.2.1. İsim

4.2.2. Sifət

4.2.3. Say

4.2.4. Əvəzlik

4.2.5. Fe"l

4.2.6. Fe"lin təsriflənmə-yən formaları

4.2.7. Zərf

4.2.8. Köməkçi nitq hissələri

V FƏSİL. SİNTAKSİS

5.1. Dilin sintaktik quruluşu

5.1.1. Söz birləşmələri

5.1.2. Cümlə konstruksi-yaları

5.1.3. Əlavələr

5.1.4. Cümlədə sözlərin sırası (inversiya)

5.1.5. Cüttərkibli və təktərkibli cümlələr

5.1.6. Yarımçıq və elliptik cümlələr

5.1.7. Xüsusiləşmə

5.1.8. Xitab və ara cümlələr

5.1.9. Mürəkkəb cümlə. Tabesiz və tabeli mürəkkəb cümlələr

NƏTİСƏ

İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT

3.1.3. Heyvandarlıq leksikası

Maddi-mədəniyyət leksikasının bir hissəsini heyvandarlıq terminologiyası təşkil edir. Bu adların formalaşma tarixi qədimdir. Demək olar ki, heyvandarlıq terminləri ümümtürk mənşəlidir: tavar (mal), öküz, tay (dayça), oğlax (erkək keçi), ənük (küçük), avi (ayı), sığın (maral), kərinjə (qarışqa), kinkilə (ağcaqanad), sinək (milçək), səkərjək (cırcırama), pətək (arı), tavşan (dovşan), çiya (soğulcan), posruq (porsuq), toru* və s.

-------------

*Qeyd: Toru - qara ilə qızıl arasında bir rəngdə bulunan at: Ben babamın evin yaktın. // tavladan torusun çəktin /türkü/.

Bu adların oğuz və qıpçaq qrupu türk dillərində müxtəlif fonetik variantlarına rast gəlmək olur. Məsələn: tay-day - mai - dayça -tayunşa - mailak - maixar; öküz - ököz - uqez - uxer - oqus - ovis - nqus - ukur -uku - ukurn -uker - oquz - oruzra [149, s. 53-55].

Ümumtürkoloji səciyyə daşıyan heyvan adları qədim epoxanı yaşatmaqla yanaşı, heyvandarlıq terminologiyasını formalaşdırmış və zənginləşdirmişdir.

Axısqa türkləri mal-heyvanın və onların yeminin saxlandığı yerlərə də adlar vermişlər: mərək (taxıl və saman saxlanan yer), axor (pəyə), kom (qoyun ağılı), baqa (quru ot tayası) və s.

Axısqa türkləri süd məhsulları ilə bağlı aşağıdakı termin və terminoloji ifadələrdən istifadə edirlər: yağ, qaymak, qurud, dələmə, tavar peyniri, təpmə peynir, çuma peyniri, catxi (şor), yoğurt, ayran, atma peyniri, koy (qoyun) peyniri, çeçil peyniri, güz peyniri və s.

Balıqçılıq leksikası. Axısqa türkləri Kür, Posxov, Anaxtır çaylarından müxtəlif balıqlar ovlamışlar: loko, mursa, canar; Onlar balıqları tutmaq üçün müxtəlif alətlərdən istifadə etmişlər: ip, olta, qırmaq, tor, qanca (qırmaq növü), ciya (soxulcan), ciyaqalə və s.