5.1.8.

İSMAYIL Kazımov

MÜNDƏRİCAT

İXTİSARLAR

GİRİŞ

I FƏSİL. AXISQA TÜRKLƏRİNİN DİL VƏ ETNİK TARİXİNƏ BİR NƏZƏR

1.1. Axısqa türklərinin etnik tarixinə dair

1.2. Müxtəlif türk tayfalarının Axısqa toponimlərində ini’kası

1.3 Axısqa türklərinin mənşəyinə dair

1.4. Dilin keşiyində, müxtəlif dillərin əhatəsində. Dil xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə dair

II FƏSİL. FONETİKA

2.1. Fonemlər sistemi

2.1.1.Abruptiv fonemlər

2.1.2. Tayfa dilinin qalıqları

2.2. Ahəng qanunu

2.3. Fonetik hadisələr

III FƏSİL. LEKSİKA

3.1. Əsas leksik fond

3.1.1. Əkinçilik leksikası

3.1.2. Kənd təsərrüfatı və bostançılıq leksikası

3.1.3. Heyvandarlıq leksikası

3.1.4. Məişət leksikası

3.1.5. Mərasimlərlə (toy mərasimi) bağlı leksika

3.1.6. Xalq musiqi alətlərinin və oyunların adları

3.1.7. Bə'zi bəzək (taxıncaq) adlarının leksik-semantik xüsusiyyətləri

3.2. Alınma leksika

3.3. Terminoloji leksika

3.3.1. İnsanın bədən üzvlərinin adları

3.3.2. Ay, gün, həftə və astronomik adlar

3.3.3. Xalq təbabəti terminləri

3.3.4.Heyvan adları (Zooloji terminlər)

3.4. Regional tə'sirlər, kənara çıxmalar

3.5. «Dədə Qorqud» və Axısqa dil uyğunluqları

3.6. Türk və Azərbaycan ədəbi dilləri ilə ortaq olan sözlər

3.7. Dilin şivələri

3.8. Gürcü substratları

3.9. Gürcü dilində Axısqa türklərinin dilinin elementləri

3.10. Onomastik leksika

3.10.1. Antroponimlər

3.10.2. Toponimlər

3.11. Sözün semantik strukturu: əsas semantik proseslər

3.12. Frazeoloji vahidlər

IV FƏSİL. MORFOLOGİYA

4.1. Sözün morfoloji quru-luşu

4.2. Nitq hissələri

4.2.1. İsim

4.2.2. Sifət

4.2.3. Say

4.2.4. Əvəzlik

4.2.5. Fe"l

4.2.6. Fe"lin təsriflənmə-yən formaları

4.2.7. Zərf

4.2.8. Köməkçi nitq hissələri

V FƏSİL. SİNTAKSİS

5.1. Dilin sintaktik quruluşu

5.1.1. Söz birləşmələri

5.1.2. Cümlə konstruksi-yaları

5.1.3. Əlavələr

5.1.4. Cümlədə sözlərin sırası (inversiya)

5.1.5. Cüttərkibli və təktərkibli cümlələr

5.1.6. Yarımçıq və elliptik cümlələr

5.1.7. Xüsusiləşmə

5.1.8. Xitab və ara cümlələr

5.1.9. Mürəkkəb cümlə. Tabesiz və tabeli mürəkkəb cümlələr

NƏTİСƏ

İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT

5.1.8. Xitab və ara cümlələr

5.1.8. Xitab və ara cümlələr. Axısqa türklərinin dilinin cümlə sintaksisində müraciət məqsədilə işlədilən sözlərə - xitablara da çox rast gəlirik. Xitablar ən çox insanlara müraciətlə işlədilir, Vətənə çağırış, Vətənə dönmək, əsasən bu xitabların məzmununu ifadə edir: Gəlin, cəməhət, az bişe olsa da hər birimiz Vətən üçün çalışax /F.Şəhriyev/; Ay baba, Vətənə misəfir gedax /G.Şahin/; Əziz həmvətənlərimiz! Əli qələm dutan, sözi ötgün ziyalılarımız, söz sizindir /S.Toraman/.

Xitablardan şe"r dilində də çox istifadə olunur:

Usta Mürtəz, iştərsin dünya vəfasın

Sındırma heç vaxtı könül qafasın [70, XI.1992].

Ara cümlələr. Axısqa türklərinin dilində cümlə daxilində əlavə cümlələr də işlənir. Bunlar mö"tərizə içərisində verilir. Belə cümlələrlə danışan əlavə qeydlər edir, müəyyən dəqiqləşmələr aparır. Bu cür cümlələrdəki fikir ya əsas cümlədəki fikirlə bağlı olur, ya da həmin cümlədəki hər hansı bir sözün ifadə etdiyi hadisə barədə əlavə mə"lumat verir. Məsələn: Xalqımızın başına gələn və heç bir xıl ölçiyə sığmiyan fələkətlər, biz türkləri /Kendini bir türk kimi tanımişsə/ daha sıx birləşməyə, bir məqsəd, bir amal uğrunda mübarizə etməyə yaxınlaşdurmalidur /İ.Səfil/.