3.1.2.

İSMAYIL Kazımov

MÜNDƏRİCAT

İXTİSARLAR

GİRİŞ

I FƏSİL. AXISQA TÜRKLƏRİNİN DİL VƏ ETNİK TARİXİNƏ BİR NƏZƏR

1.1. Axısqa türklərinin etnik tarixinə dair

1.2. Müxtəlif türk tayfalarının Axısqa toponimlərində ini’kası

1.3 Axısqa türklərinin mənşəyinə dair

1.4. Dilin keşiyində, müxtəlif dillərin əhatəsində. Dil xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə dair

II FƏSİL. FONETİKA

2.1. Fonemlər sistemi

2.1.1.Abruptiv fonemlər

2.1.2. Tayfa dilinin qalıqları

2.2. Ahəng qanunu

2.3. Fonetik hadisələr

III FƏSİL. LEKSİKA

3.1. Əsas leksik fond

3.1.1. Əkinçilik leksikası

3.1.2. Kənd təsərrüfatı və bostançılıq leksikası

3.1.3. Heyvandarlıq leksikası

3.1.4. Məişət leksikası

3.1.5. Mərasimlərlə (toy mərasimi) bağlı leksika

3.1.6. Xalq musiqi alətlərinin və oyunların adları

3.1.7. Bə'zi bəzək (taxıncaq) adlarının leksik-semantik xüsusiyyətləri

3.2. Alınma leksika

3.3. Terminoloji leksika

3.3.1. İnsanın bədən üzvlərinin adları

3.3.2. Ay, gün, həftə və astronomik adlar

3.3.3. Xalq təbabəti terminləri

3.3.4.Heyvan adları (Zooloji terminlər)

3.4. Regional tə'sirlər, kənara çıxmalar

3.5. «Dədə Qorqud» və Axısqa dil uyğunluqları

3.6. Türk və Azərbaycan ədəbi dilləri ilə ortaq olan sözlər

3.7. Dilin şivələri

3.8. Gürcü substratları

3.9. Gürcü dilində Axısqa türklərinin dilinin elementləri

3.10. Onomastik leksika

3.10.1. Antroponimlər

3.10.2. Toponimlər

3.11. Sözün semantik strukturu: əsas semantik proseslər

3.12. Frazeoloji vahidlər

IV FƏSİL. MORFOLOGİYA

4.1. Sözün morfoloji quru-luşu

4.2. Nitq hissələri

4.2.1. İsim

4.2.2. Sifət

4.2.3. Say

4.2.4. Əvəzlik

4.2.5. Fe"l

4.2.6. Fe"lin təsriflənmə-yən formaları

4.2.7. Zərf

4.2.8. Köməkçi nitq hissələri

V FƏSİL. SİNTAKSİS

5.1. Dilin sintaktik quruluşu

5.1.1. Söz birləşmələri

5.1.2. Cümlə konstruksi-yaları

5.1.3. Əlavələr

5.1.4. Cümlədə sözlərin sırası (inversiya)

5.1.5. Cüttərkibli və təktərkibli cümlələr

5.1.6. Yarımçıq və elliptik cümlələr

5.1.7. Xüsusiləşmə

5.1.8. Xitab və ara cümlələr

5.1.9. Mürəkkəb cümlə. Tabesiz və tabeli mürəkkəb cümlələr

NƏTİСƏ

İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT

3.1.2. Kənd təsərrüfatı və bostançılıq leksikası

a) Kənd təsərrüfatı ilə bağlı leksika: Xotman (ot topası), ceb (otun yerdə qalanı), mərək (ot yeri), səbət (ot yığılan əşya), kum (quzu yeri), nuş oti (otun artığı), basdırma (tövlənin qabağındakı yer), bağa (ot tökülən yer), hağıl (davar saxlanan yer) və s.

Kütən, boyunduruq, somı, qotay, kayış kimi sözlər də bu əhalinin dilində istifadə olunur.

b) Axısqa türklərinin dilində bostançılıqla bağlı spesifik leksika formalaşmışdır: lazut* (qarğıdalı), laxana (kələm), patlican (pamidor), çarxala (çuğundur), kartopi (kartof), şalğam (turp), zərdə (yer kökü), gözüm (nanə), pırasa (kəvər), pimpila (bibər), buğday, qarpuz, darı, arpay, kətan, noxud, mərci, yulaf, pərinc, çəltik, qavın, qəblica, bolqarçki, qabax, mayeş, sarmusax və s.

----------------

*Qeyd: Bu sözün mənşəyi haqda bax: [220, T. 4, c. 227-235].

Bağçılıq leksikası. Bu leksikaya bitki, ot (müalicə, yemlik), göbələk, meyvə ağacları və növləri adları daxildir. Bunları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

Bitki adları: çincar (giçitkən), qızılcuk (zoğal), girəz (gilas) - kara girəz, ceviz (qoz), peçək (ağ gül açan sarmaşıq), bağayarpağı, bayaz tut, panta, furuc, çancur, tut, kuknər, leknar, palıd, zərdəli (ərik), cancur (gavalı), kəsdənə (şabalıd), ulaf, bayaz taxıl (yazlıq buğda), kırmızı taxıl (payızlıq taxıl), çavdar, ərük, fişna, kurkantal, ələmələk, temal.

Ot adları: çayır-çəmən, əbəköməci, neqo gülü, saleka otu, qalo otu, pampara, gəlinbarmağı, telpəncəri, atol cemisi, yarpuz, kazayaği, pəncər, dağ pəncəri, çirəçuta, kükül, arçikela, cemi, çarbadela, tita, alağunta, çiyeyançola, talexeş, ciryançola, aptarak.

Yemlik otlarının adları: kuzi-kulaqi, gözüm, kazayağı, atol cemisi, tita, alağunta, talaxoş, cincar, pəncər, çirətuta, cemi, çarbadela, gülül, ciryançola, aptarak.

Yeməli göbələk adları: kama sokosi, çuxa sokosi, sığın sokosi, mantar, pirpilə sokosi, papaxli soko, tita sokosi.

Gül adları: qül, lələ, kar çiçəqi, mənəmşə (bənövşə) və s.

Xalq istifadə etdiyi hər bir meyvəyə özünəməxsus ad seçmişdir. Alma adları: şəkərə, şəkər nabada, qərənfil, deqirman, söbəşah, şəfrən, uruset, yağ, maxara, bumajnik, paşa, əcərə, yaz, əhmədiyyə, siran, bayaz, koprezyü, opport, yer alması və s., armud adları: nənə, qüz, gügüm, qızıl, bayaz, siçan, qızıl, bibi, ağırşah, korda, dedirza, incir, bağriqara, beg, odisxoro və s., panta adları: sari, şərbət, soltanli, qara, mesrik, karğuç, kut, tamara, barcuc və s.